Wymbritseradeel

Wymbritseradeel is that part of Friesland where most of the ancestors of the Wijngaard family came from. On this page, you can find:

• A map of Wymbritseradeel, 19th century;
• Some postcards of the small towns in Wymbritseradeel, and Workum and Bolsward, taken at the beginning of the 20th century;
• A description of Wymbritseradeel from the dictionary of "van der Aa", describing the situation in the 19th century.

Map of Wymbritseradeel

(click on the image to enlarge)

Postcards

Balk

Bolsward

Tirns

Workum (click on the image to enlarge)

Extract from the dictionary of "van der Aa"
about Wymbritseradeel (in Dutch)

WYMBRITSERADEEL, weleer Wagenbruggerdeel en in het oud-Friesch Wobbenghabreggha genoemd, en in het jaar 1308 voorkomende onder den naam van Wenderendsie, griet., prov. Friesland, kw. Westergoo, arr. en kant. Sneek ( 2 k. d., 16 m. k., 8 s. d.); palende N. aan Wonseradeel, Hennaarderadeel en Baarderadeel, N. O. aan Rauwerderhem, Z. O. aan Doniawarstal, Z. aan de Slootermeer en Gaasterland, Z. W. aan Hemelumer-Oldephaert-en-Noordwolde, W. aan Wonseradeel.

Deze griet. ontleent waarschijnlijk haren naam van de uitwateringen de Ooster-Wymerts en de Wester-Wymerts, en zou alzoo eigenlijk moeten heeten Wymertseradeel. Zij is van het O. naar het W. 4 1/2 u. lang en van het N. naar het Z. 3 u. breed, en bevat de volgende 28 d.: Oppenhuizen, Uitwellingerga, Jutryp, Hommerts, Smallebrugge, Woudsend, Ypekolsga, Indijk, Heeg, Gaastmeer, Nijehuizum, Sandfirde, Oudega, Idsega, Oosthem, Abbega, Westhem, Wolsum, Nieuwland, Folsgare, Tjallehuizum, Ysbrechtum, Tirns, Scharnegoutum, Goinga, Loinga, Gauw en Offingawier. Zij beslaat eene oppervlakte, volgens het kadaster, van 16,540 bund. 28 v. r. 98 v. ell., waaronder 14,194 bund. 91 v. r. 14 v. ell. belastbaar land: telt 1398 h., bewoond door 1493 huisgez., uitmakende eene bevolking van ongeveer 7700 inw., die meest hun bestaan vinden in veefokkerij, veel binnenlandsche scheepvaart, eenige buitenlandschen handel en scheepvaart, en in de visscherij in de veelvuldige meren en kanalen, welke door de grietenij loopen. Voorst heeft men er 5 timmerwerven, 1 lijnbaan, 1 zeilmakerij, 2 mastenmakerijen, 5 leerlooijerijen, 1 zoutkeet, 1 wolkammerij, 1 koorn- en 2 houtzaagmolens.

De landerijen van Wymbritseradeel binnendijks bestaan meest uit eenen zeer stevigen kleigrond, die geheel ongeschikt is tot den akkerbouw, doch zo veel te bekwamer tot de veevoeding, waarom ook de velden hieromtrent als bezaaid zijn met schoone koeijen, die uitmuntende boter geven. De buitendijksche landen, die het grootste gedeelte der griet. uitmaken, zijn daarentegen meerendeels zoo laag, dat zij, zonder bepoldering, alleen tot maailanden kunnen dienen; doch vele daarvan zijn anders van eenen goeden aard, en geven, ingepolderd zijnde, goed weiland.

Oudtijds bevatte Wymbritseradeel niet minder dan vier kloosters, als: Thabor, Nieuw-klooster, Groendijk en Nazareth. Ook stonden hier de stinsen en staten: Abbema, Attama, Bangama, Bonninga, Botnia, Donia, Epema, Harinxma, Heringa, Hepkehuis, Hettinga, Hiddama, Hoitema, Jongema, Okma, Sjaarda, Sickinga, Sytinga, Vrijburg of Albada, Walma, Wigmana enz.

Wymbritseradeel bevat zeer vele wateren, meren, poelen en stroomen. De voornaamste daarvan zijn: de Witte-Brekken en de Zwarte-Brekken, tusschen de Ooster-Wymerts, Oppenhuizen en Uitwellingerga, de Oudegaster-Brekken in het Westen van Oudega en Sandfirde; de Ringwiel, de Idsegaster-poelen, een gedeelte van het Slootermeer, het Sneekermeer en het Groote-Gaastmeer en vooral het Heegermeer, het grootste water van allen, gelegen tusschen de dorpen Heeg en Indijk, en westwaarts loopende naar de Fljuessen. In deze grietenij zijn nog twee kronkelige uitwateringen, de Ooster-Wymerts en de Wester-Wymerts, genoemd, die, benevens andere watertjes van minder belang, voorkomen onder den naam van rivieren. Alle deze wateren, gelegen in het buitendijkster of lage gedeelte van Wymbritseradeel, zijn zeer boschrijk, en hebben hunne uitwatering door de sluizen van Makkum, Workum, Molkwerum, Stavoren, Takozyl en de Lemmer, die echter, alle te zamen genomen, naauwelijks in staat zijn, om aan deze en de naburige lage grietenijen eene genoegzame ontlasting van water te bezorgen; eendeels dewijl deze landen veel lager zijn gelegen dan die der meeste hoogere grietenijen van Friesland, anderdeels, dewijl de zuidelijke Friesche sluizen naar evenredigheid veel minder water kunnen lossen dan de noordelijke. Om deze lage deelen der provincie te hulp te komen, heeft men in het midden der vorige eeuw, gedurende den geheelen winter gestroomd, zoowel bij vorst als bij dooi weder, hetwelk echter dit bezwaar had, dat daardoor, gedurende de vorst, het vervoer van vele dingen te water verhinderd werd, en sommige lieden ongelukkiglijk verdronken. Behalve de opgetelde wateren in Wymbritseradeel buitendijks, verdienen nog gemeld te worden de Geeuw, of de Vaart van Sneek naar Ylst; de Vaart van Sneek, ten Oosten van Hommerts en Jutrijp, naar de Witte-Brekken, en die van Sneek naar het Sneekermeer, de Houckesloot genaamd. In Wymbritseradeel binnendijks, zijn weinig wateren; komende, behalve de boeren opvaarten, inzonderheid in aanmerking de vaart van de Oosthemmer-Nieuwezylen, noordwestwaarts naar Bolsward, in Wonseradeel, en ook bij den naam van Wymerts bekend; de vaart van Sneek naar Franeker, doorgaans de Franeker-vaart genoemd en loopende voorbij Ysbrechtum en Tirns; de Leeuwarder-jaagvaart, vóór ruim 150 jaren, tot meerder gerief van den koophandel en de reizigers gegraven, en eindelijk de oude Leeuwardervaart.

Het Binnendijkster deel van deze grietenij wordt van het Buitendeelster deel gescheiden door den Hemdijk. Ook wordt deze grietenij binnendijks nog door onderscheiden hooge binnendijken gesmaldeeld, met nam den Tjaarddijk en den Ringdijk, om nu niet van de menigvuldigen rijwegen te spreken, die alomme van het eene dorp naar het andere loopen. Buitendijks zijn daarentegen de rijwegen zeer schaars, en komen maar alleen in aanmerking die van de Oosthemmer Nieuwezijl naar Heeg, en nog een rijweg, uit dezen niet verre van Heeg komende, en van daar loopende naar Oudega. De voornaamste weg in deze griet. is de straatweg van Leeuwarden naar de Lemmer, die hier langs Sneek, Jutryp en Hommerts loopt. Het gebrek aan rijwegen wordt door gemelde veelvuldige wateren en vaarten vergoed; ook heeft genoegzaam ieder landman hier zijn eigen jagt of vaartuig van meer of minder grootte, geschikt om daarmede zijne waren van boter en kaas ter markt te voeren; en dewijl Sneek de gewone marktplaats, van dezen oord is, zoo wordt daar, op den wekelijkschen markdag, doorgaans eene groote menigte van dergelijke jagten en kleine vaartuigen aangetroffen, dat inderdaad eene aangename vertooning maakt.

Weleer werd deze griet., even als Wonseradeel, door twee Grietmannen bestuurd, waarvan de een binnen- en de ander buitendijks het bewind voert.

De hooge oudheid van Wymbritseradeel bewijst men uit verscheidene ordonnantiën en lijsten voor eenige honderd jaren gemaakt.

Ten tijde van de Schieringers en Vetkoopers, alsmede van de Saksische en Bourgondische twisten, is het gezag alhier zeer langen tijd aan het edel geslacht van Harinxma geweest, dat ook meest alle de eerambten te Sneek bekleedde.

Het wapen dezer griet. is een gedeeld schild, regts van goud, met eenen uit de linkerzijde half te voorschijn komende arend van sabel; links van azuur, bezaaid met leliën van zilver.

---

Haskerland and Akkrum

Haskerland, the native soil of the ancestors of Aaltje de Vries, with:

• A map of Haskerland, 19th century;
• Some postcards of Akkrum (village in Utingeradeel, north of Haskerland), at the beginning of the 20th century;
• A description of Haskerland from the dictionary of "van der Aa", describing the situation in the 19th century.

Map of Haskerland

(click on the image to enlarge)

Postcards Akkrum (Utingeradeel)

Akkrum (click on the image to enlarge)

Extract from the dictionary of "van der Aa"
about Haskerland (in Dutch)

HASKERLAND, oudtijds Hasscherwald geheeten, griet., prov. Friesland. kw. Zevenwouden, arr. en kant. Heerenveen ( 3 k. d., 11 m. k., 7 s. d.); palende N. aan Utingeradeel, O. aan Aengwirden, Z. aan Schoterland, Z. W. en W. aan Doniawarstal.

Deze griet., die van het N. naar het Z. 2 u. lang is, en van het W. naar het O. 1 1/2 u. breed, telt de navolgende 7 dorpen: Haskerdijken, Haskerhorne, Joure, Nijehaske, Oudehaske, Snikzwaag en Westermeer.

Haskerland beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 5919 bund. 5 v. r. 38 v. ell., waaronder 2817 bund. 51 v. r. belastbaar land.

Men telt er 724 h., bewoond door ruim 4800 inw., die meest hun bestaan vinden in landbouw en veeteelt, hebbende men hier vele goede weilanden, vooral aan de grenzen van Utingeradeel, Doniawarstal en omtrent de Joure. Ook vindt men hier vele lage bouwlanden en veenen, onder Haskerhorne, Oudehaske, Nyehaske en Haskerdijken. Men heeft in deze griet. 5 scheepstimmerwerven; 6 grofsmederijen; 2 zijlmakerijen; 2 touwslagerijen; 1 tabakskerverij; 2 leerlooijerijen; 1 kalkbranderij; 2 pottebakkerijen; 1 linnengaren-fabrijk, door een paard gedreven; 6 uurwerkmakerijen; 7 goud- en zilversmederijen; 1 houtzaag- en 1 koren- en pelmolen, en 1 uitgestrekte boom-, bloem- en heesterkweekerij.

Vroeger had men in deze griet. eenige adellijke staten, welke thans allen verdwenen zijn.

Van ouds plagt deze landstreek Haskerwald genoemd te worden, ongetwijfeld omdat er toen veel bosch en geboomte gevonden werd; ook werd zij Haskervijfga geheeten, hetwelk daaraan is toe te schrijven, dat Haskerdijken en de Joure toen nog niet onder de dorpen geteld werden, en zij alzoo slechts vijf dorpen bevatten.

Onder de vaarwaters dezer griet. komen inzonderheid in aanmerking de zoogenaamde Overspitting, loopende van langweer over Broek naar de Joure, en van daar verder naar de Bansterschans; door het zuidelijk gedeelte der griet. de Heerensloot, die uit het Oud-Deel van Akkrum komende, Z. O. door deze griet. naar 't Heerenveen vloeit; en de vaart die uit het Ouddeel, door het Hornstermeer, Z. W. naar de Joure loopt, zijnde de laatste de Schipsloot. Voorts vindt men, buiten de beide Hornstermeeren, geen wateren van belang in deze grietenij, maar wel een groot aantal turfwijken en vaarten, die tot dienst der turfschepen geschikt zijn.

Behalve eenige hooiwegen zijn er in deze grietenij maar drie voorname rijwegen, te weten: de Nieuwe Rijweg van Akkrum over de Nieuwe-Schouw naar de Joure, aangelegd in 1723; voorts een gedeelte der Haskerdijken, behoorende tot den gewonen rijweg van Akkrum naar Heerenveen, voorbij Westermeer, hasker-Horne, Oudehaske en Nyehaske.

De grietenij Haskerland is rijk aan wild waarom het oude wapen ook eenen snelloopenden haas voorstelde.